“Is this a war or a massacre?”, vraagt een Duitse officier in 1864 wanneer zijn overste het tactisch plan uit de doeken doet. “Dat is geen vraag maar een vaststelling”, luidt het antwoord. En of de Denen in dat traumatische jaar op hun doos kregen. Het zou een nationaal trauma worden, en met 1864 maakte de DR – zij van Borgen, The Killing, etc — er een krachtige serie over, waaraan het kruim van het Deense acteursgild meewerkte.
Voor de Denen is het een tot vervelens toe herhaald stuk geschiedenisles, voor ons heerlijk onbekend; hoe hun voorvaderen in het van romantische idotie bol staande 1864, in hun hoofd haalden om de machtige Duitse Bond uit te dagen over het belendende Schleswig-Holstein. Van het Duitse verweer dat hun noorderburen “het zelf hadden gezocht” is dus meer dan een beetje aan. Het eindigde met een loopgravenoorlog die ze zwaar bekochten. Dat het land desondanks onafhankelijk bleef nadien, had het enkel te danken aan de weerzin die rijkskanselier Otto von Bismarck voelde voor het volk, dat sowieso toch geen Duits sprak.
Het ziet er naar uit dat Denemarken opnieuw een probleem met nationalisme heeft. Althans, dat zou je denken aan de manier waarop in 1864 de grootste Deense nederlaag ooit een linkje met het heden moet krijgen met behulp van een ongemakkelijk zittend raamverhaal. Alsof het niet genoeg is om de waanzin van toen te tonen, plaatst scenarist en regisseur Ole Bornedal (Nightwatch, The Possession) er een hedendaags kader rond, waarin een jonge, rebelse meid een dementerende graaf voorleest uit het dagboek van zijn grootmoeder. De voorspelbare ontknoping van dat subverhaal laten we u zelf ontdekken.
Boeiender is wat er in het verleden gebeurt. Terwijl hij in kortere stukken laat zien wat er in Kopenhagen in de grote politiek gebeurt, zoomt Bornedal in op het leven op een boerderij op een niet verder gespecifieerd platteland waar twee jonge boerenzonen, Peter en Laust, opgroeien met de onstuimige Inge, dochter van de huismeester. Naarmate de hormonen loskomen ontwikkelt zich een driehoeksrelatie, waarbij Inge en Peter wel verborgen houden dat zij echt van dattum doen. Boven hen hangt de schaduw van de zoon van de graaf: Didrich (een ontketende Pilou Asbæk – Borgen) is net terug uit de eerste oorlog om Schleswig, en dat levert een knoert van een post-traumatische stressstoornis op.
En dan wordt het oorlog; Duitsland heeft genoeg van de aanmatigende Deense claims op het Duitse landsdeel Schleswig-Holstein (“want alle Denen zouden onder Deens bestuur moeten vallen”), en accepteert de oorlogsverklaring die een nieuwe Deense grondwet is. Hoe ingewikkeld dat diplomatieke spel zo samengevat ook klinkt, Bornedal weet het in de korte Kopenhagenscenes uitermate helder te vertellen. De waanzin en de verblinding van een politieke kaste is onmiskenbaar en met een paar rake scenes aan het Britse hof schetst hij ook hoe het kleine land zich langzamerhand isoleert in Europa.
Het zijn scenes die baden in de harde kleuren van zwart marmer en bladgoud, de pracht en praal van de rijke burgerij. DOP Dan Laustsen laat het hard contrasteren met de elegische beelden van het boerenleven, en de idyllische ontwikkeling van Inge, Peter en Laust. Zonder filmische bravoure te bereiken, tilt hij 1864 visueel boven de middelmaat uit met knappe beelden, en welgekozen tableaus. Dat de serie met een budget van 173 miljoen kronen de duurste reeks ooit werd, hielp natuurlijk. De production value is top, het set design om van te snoepen. Hoogtepunt in al die visuele pret is de voorlaatste aflevering; één lange verfilming van de beslissende, rampzalige veldslag, zo dicht op de huid gefilmd dat je midden in de actie zit en de bajonetten als het ware rond je voelt schampen. Na afloop van het een uur durende geweld, blijf je zelf murw geslagen achter.
En toch is dat allemaal niet de essentie. Dat blijft Bornedals, op de Slachtbank Dybbøl-boeken van historicus Tom Buk-Swientys gebaseerde, verhaal. Dit is drama dat betrokkenheid schept; aflevering na aflevering stijgt de intensiteit, verhoogt hij de inzet voor zijn personages. En dankzij de vertolkingen van onder andere Marie Tourell Søderberg (een erg sterke Inge) en Søren Malling (de mysterieuze soldaat Johan, The Killing, Borgen) zijn dat ondertussen mensen van vlees en bloed geworden, waarvan het moeilijk afscheid nemen is wanneer de laatste keer die aftiteling, met zijn eindeloze dodenrol – Oh zo WWI – loopt.
Het is verleidelijk om de vergelijking te maken met In Vlaamse Velden, maar dat zou te wreed zijn. 1864 is alles wat die “prestigieuze reeks” immers niet was; een verhaal dat geschiedenis een lillende brok leven maakt, dat je voortdurend meesleept en waarin de personages zo echt lijken dat een krop in de keel bij hun wrede lot soms moeilijk weg te slikken is. Natuurlijk overdrijft Bornedal soms in zijn drang naar dramatiek, die héél soms naar het tearjerkige neigt, en een prekerig kantje, ergens héél hard op het einde, kun je hem ook niet ontzeggen. Nergens slagen die onvolkomenheden er echter in om het verhaal onderuit te halen.
“Het is voorbij. Het is niet echt goed verlopen. Soms is een toneelstuk een triomf, soms niet, en zijn al je inspanningen voor niets geweest”, concludeert succesactrice Johanne Luise Heiberg – een wat opgeblazen bijrol voor Borgen-boegbeeld Sidse Babett Knudsen — schouderophalend, wanneer haar creatuur, premier Monrad, na de nederlaag komt uithuilen. Een generatie heeft de volgende opgeofferd voor een dwaas ideaal, en dat is dan maar zo. Het is de essentie van het verhaal nog eens snel en hard uitgedrukt, want er valt niet over te lievemoederen.
We haten het om zo in superlatieven te moeten praten, maar het gaat niet anders. 1864 is verdomd sterke televisie.
