Female-fronted rockbands genoeg, midden jaren negentig. Toch werden ze in een aparte niche gestoken (getuige de Women Of Rock-compilaties), waren ze vaak een kort leven beschoren en stootten ze op een muur van seksisme. Het zou het ogenschijnlijk ongemakkelijke onderdeurtje Shirley Manson worden die met de dreun Version 2.0 een belangrijke bres sloeg, voor de vrouw, maar ook voor de outsider in de muziekscene.
“Once we got to Version 2.0 it was the four of us against the world”, getuigt Manson. Vanaf die plaat was Garbage eindelijk echt een band, veel meer dan op hun debuut, waaraan Shirley Manson – vers uit Angelfish en clashend met de rest van de bandleden die elkaar al langer kenden – eerder als zangeres dan volwaardig bandlid meewerkte. Manson had pre-Garbage nog nooit een eigen nummer geschreven, maar deze eerste stappen waren zeker niet de minste. Met “The Trick Is To Keep Breathing”, een ijzersterke ballad, schreef ze de demonen die een goede vriendin in hun greep hielden van zich af; op “Medication” spuide ze kritiek op het Amerikaanse medische systeem.
Na een ongemakklijke introductie tot de band bleef Manson niet bij de pakken neerzitten en claimde ze haar rechtmatige plaats in de groep. Haar mission statement was luid en duidlijk: “I am a wolf but I like to wear sheep’s clothing” sist ze aan het begin van de grandioze opener “Temptation Waits”, die sidderend aanzwelt tot een anthemrefrein dat een ruige eerste helft in gang schopt. Hoewel Butch Vig muzikaal de scepter bleef zwaaien, zat er toch een opmerkelijk feminienere toets in de melodieën.
Strip de futurospacerock “Special” van zijn vernis en het had een Blondie-hit kunnen zijn; de afsluitende ballade “You Look So Fine” stond niet ver af van waar de esoterische Madonna op dat moment mee bezig was en de B-kant “Can’t Seem To Make You Mine” had zelfs een Ronettes-song kunnen zijn. Door die invloeden met pompende en soms onvoorspelbare (“Hammering In My Head”) beats te mixen, gaf Garbage een eigen draai aan de trends van de tijd. De productie overstemde de frontvrouw echter op geen moment. Ze surfte ongestoord op de elektronische draaikolk van “Dumb” met oorvegen als “You’ll never come sucking your thumb”.
Tegelijk met de female-fronted indierock (Skunk Anansie, Republica, Catatonia) scheerde in de tweede helft van de nineties ook de Britse elektronica hoge toppen. Massive Attack, Tricky, The Chemical Brothers, Portishead en The Prodigy gaven een bij momenten markante rock-toets aan hun songs; Garbage maakte op hun tweede album de omgekeerde beweging, expliciet beïnvloed door enkele van deze acts. In een tijd van vele one hit wonders – we kunnen Republica al meteen opnieuw aanhalen – braken ze zo de vloek van de moeilijke tweede.
Meer zelfs: Version 2.0’s futuristische kantje was anno 1998 vooruitstrevend en vond in de hoogtijdagen van MTV zijn reflectie in de videoclips. Daarin eiste Manson de spotlight, niet langer als dienstdoende indielolita, maar als leader of the pack. Van koningin van de onderwereld (“Push It”) tot gevechtspilote (“Special”). In de eenvoudigste clip maakt ze een zo mogelijk nog sterker statement: “go ahead and fight me” bijt ze in close-up in “I Think I’m Paranoid”, waarna ze zichzelf in het kruis tast en haar vuist in eigen mond duwt. Ze gaf er een feministisch statement mee dat destijds helaas niet altijd even goed begrepen werd. Toch was haar boodschap simpel: “Wat een vrouw stijlvol maakt, is wat ze te zeggen heeft en hoe ze kiest haar leven te leiden.”
Hoewel Version 2.0 over het algemeen best in de smaak viel, klaagden enkele journalisten toch over een gebrek aan emotionele range in de zang, alsof Manson enkel sexy kon zingen. Twintig jaar later blijkt dit soort uitspraken een bullshit-lezing vanuit chauvinistisch mannelijk perspectief. “Als mannen de regels maken, is het automatisch heel moeilijk voor vrouwen om te infiltreren omdat ze hun eigen spel niet kunnen spelen”, aldus Manson over die late nineties.
In tegenstelling tot de popgodinnen die ze niet verafschuwde maar evenmin ambieerde te worden, nam Manson nooit een blad voor de mond (“I said I had a dirty mouth” op “Dumb”), stelde ze zich niet als een gemakkelijke prooi voor (“I got you twisted around my fingers, crawling round my legs … Nothing satisfies me” op “Sleep Together”) en hield ze de touwtjes stevig in handen (“As long as I want you baby it’s all right” op “I Think I’m Paranoid”). Dat imago werd nog gevoed door roddels als zou ze in de kom ontbijtgranen van haar ex gekakt hebben, of die keer toen ze de littekens van haar keeloperatie aan Marilyn Manson toonde door een dildo-vormige camera te deepthroaten.
Dat soort verhalen leverden de boys een schouderklop op, denk maar aan die keer toen Twiggy Ramirez een fan in charcuterie inpakte en over haar heen zeikte, maar werden helaas ongemakkelijk onthaald uit een vrouwenmond. Niet dat het Shirley stopte erop te alluderen, het voedde haar lust tot rebellie alleen maar meer. Daarin nam ze het steeds op voor de outsider: aanvankelijk expliciet voor de vrouw in de rockindustrie, maar gaandeweg zag onder meer ook de queer rock scene een belangrijk voorbeeld in haar. Het is daarom geen wonder dat ook Lady Gaga, de patroonheilige van het anders-zijn, haar adoratie voor Manson niet onder stoelen of banken steekt.
Version 2.0 maakte van Manson een driedimensionale frontvrouw; de awkward weirdo met hevig gekohlde ogen groeide uit tot een powerhouse die haar vrouwelijkheid vond en durfde uitspelen zonder haar flink paar spreekwoordelijke kloten weg te moffelen. Ze was wilder dan Nina Persson, stabieler dan Fiona Apple, meer relatable dan Skin, minder alledaags dan Liz Phair en beter gekalibreerd dan Courtney Love. Categoriseer haar echter niet gewoon als een grote mond, want al van start af aan bekent Manson dat ze ook een grote angst en zwaar geconflicteerde relatie met zichzelf torst. Dat bevestigde ze onlangs nog maar eens in The Guardian: “I want to feel every single fucking thing. I want to feel the breeze, the punch, the disappointment. I want to feel love, lust and everything in between because I’m here for an infinitesimal amount of time. I wanna feel it all. I’m a greedy motherfucker. If that makes me dark so be it.”
Het was die stevig met humor gekruide, maar nooit gemaskeerde kwetsbaarheid die van haar een multidimensionale persoonlijkheid maakte. Door de verschillende facetten van haar karakter naar voor te schuiven en haar anders-zijn tot handelsmerk te maken, staat ze er na twintig jaar nog steeds even sterk als in de beginjaren, iets waar haar concullega’s niet in slaagden. Voor Manson waren die vrouwen voor en naast haar nochtans nooit concurrentes: ze pleitte doorheen haar hele carrière voor meer vrouwelijke songwriters, draagt tijdsgenoten Missy Elliott, Alanis Morissette en Gwen Stefani een warm hart toe, was steeds een empathische vriendin voor Love in haar donkere dagen en eerde haar persoonlijke heldin Chrissie Hynde zelfs in “Special”. Dankzij deze plaat zou ze zelf een heldin en inspiratiebron worden voor een breed spectrum zangeressen van Florence Welch over Amy Lee tot Katy Perry.
Al zijn Garbage-fans verdeeld of “de roze” dan wel “de oranje” hun meest iconische plaat is, het is die laatste die zijn eeuwigheidswaarde meer heeft bewezen. Version 2.0 domineert nog steeds de setlists van de huidige concerten, is een maatstaf geworden om nieuw werk tegen af te meten en lanceerde het soort frontvrouw dat de muziekindustrie sinds Debbie Harry niet meer gezien had. De outcast ontpopte zich tot universele inspiratiebron; de aanvankelijk op de tweede rang geplaatste vocaliste groeide uit tot de spreekbuis van haar band. Ze probeerde niet een van de boys te worden, maar speelde evenmin haar vrouwelijkheid op een stereotype wijze uit. Het onderdeurtje heeft zo op lange termijn meer deining weten te veroorzaken dan de op schandaal beluste brulboeien met wie ze in de beginjaren de affiches deelde. Anno 2018 staat ze er nog steeds met een onverstoorbare energie en scherpt ze haar pijlen in de #MeToo-strijd en tegen het Trumpiaanse regime. Ze verlaagde zich nooit tot lustobject, steunde haar (vrouwelijke) collega’s immer, maar ging nooit oppervlakkige allianties met brands aan en bleef gewoon ongetemperd haar ding doen.
Garbage speelt Version 2.0 en zijn b-sides momenteel integraal op de 20 Years Paranoid Tour. Deze houdt niet halt in België, maar passeert onder meer in Utrecht, Parijs en London.
