Na de aankondiging van de Oscargenomineerde films op donderdag 21 januari, duurde het, zoals enigszins te voorspellen viel, niet lang voordat de sociale en andere media zich begonnen te roeren. De aanleiding voor de hetze du jour was niet dat Eddie Redmayne alweer genomineerd was – nochtans een perfect gegronde reden voor verontwaardiging – maar wel dat er zo weinig gekleurde gezichten te bespeuren vielen.
In de grote “artistieke” categorieën (wat wil zeggen: de regisseurs en de acteurs) was de Mexicaanse cineast Alejandro Iñárittu (die voor The Revenant wellicht zijn tweede regieprijs op rij zal krijgen) de enige die niét lelieblank was. Het protest leidde ertoe dat de hashtag #OscarsSoWhite wereldwijd trending was en dat de voorzitter van de Academy of Motion Picture Arts and Sciences die de Oscars uitreikt, Cheryl Boone Isaacs (nota bene zelf een zwarte vrouw) verregaande ingrepen beloofde om de make-up van de Academy diverser te maken. Toen die maatregelen werden aangekondigd, op 22 januari, bleek vooral dat enige reële verandering lang op zich zou laten wachten: er werden drie personen toegevoegd aan de raad van bestuur van de Academy, de voorwaarden om te mogen stemmen werden licht gewijzigd en er zou ook een “campagne worden opgestart om nieuwe leden van diverse achtergronden te werven”. Zeer goed bedoeld, ongetwijfeld, maar de resultaten daarvan zullen de komende jaren nog niet meteen voelbaar zijn.
Nochtans zou meer diversiteit zeker geen kwaad kunnen. Volgens de Los Angeles Times is bijna 94% van de leden van de Academy blank. Mannen maken 77% van het lidmaatschap uit. Slechts 2% heeft een zwarte huidskleur. De gemiddelde leeftijd van de leden is 62 en slechts 14% van de leden is onder de 50. Wat meteen verklaart hoe films als The Theory of Everything en The Imitation Game genomineerd raken.
Dus in dat opzicht is het geen wonder dat de Oscars so white zijn: zelfs zonder de intentie te hebben racistisch te zijn, zijn mensen nu eenmaal geneigd om naar films te grijpen waarin ze zichzelf weerspiegeld zien. Een meer diverse Academy zal dus haast automatisch zorgen voor meer diverse Academy Awards. Simpel dus. De oplossing wijst zichzelf uit.
Of toch niet? Want de zaak wordt complexer eens je mensen de eenvoudige vraag stelt: “Oké, welke zwarte (of latino, of Aziatische) acteurs, actrices en regisseurs zijn dit jaar dan over het hoofd gezien? Wie had er in het lijstje moeten staan?” Idris Elba wordt dan vaak vernoemd voor zijn rol in Beasts of No Nation. Fair enough. Persoonlijk was ik niet zo wild van die film, maar Elba acteerde wel prima en Lord knows, ze hebben mensen al Oscars gegeven voor slechtere films (jà, Eddie Redmayne, ik kijk naar jou). Sommige mensen willen Michael B. Jordan nog aanhalen, voor Creed. Een goede rol in een zeer degelijke film. Maar is het een schande dat die jongen daar nu niet meteen een Oscarnominatie voor kreeg? Daarna wordt het al moeilijker. Meestal wordt Straight Outta Compton dan nog even vermeld, de film over de rapformatie NWA die dit jaar uitkwam en een behoorlijk commercieel succes werd. Geen slechte film, maar… Oscarmateriaal? Echt?
De simpele waarheid is dat niet-blanke acteurs, actrices en regisseurs bij de Oscars ondervertegenwoordigd zijn omdat ze in de Amerikaanse filmindustrie ondervertegenwoordigd zijn. Meestal vallen rollen voor zwarte acteurs en actrices in een paar specifieke categorieën op te delen:
– Rollen waarvoor een acteur zwart moét zijn. Denk maar aan films als Selma, over Martin Luther King, of 12 Years a Slave, over een slaaf op een Amerikaanse katoenplantage in de 19de eeuw. Dit soort films maken vaak wel kans op Oscars, maar ze worden ook niet elk jaar gemaakt.
– Bijrollen, waarin zwarten tweede viool mogen spelen tegenover een blanke held. In deze categorie zijn ze te vinden in zowat elke mainstream Amerikaanse film.
– Films met een all-black cast, zoals vorig jaar nog het verdienstelijke Dear White People. Maar deze films worden meestal gedraaid op een beperkt budget en profileren zichzelf als een nicheproduct voor een specifiek publiek. Deze films doen niet eens de moeite om campagne te voeren voor een Oscar, omdat ze daar het geld niet voor hebben.
En dan zijn we wel zo ongeveer rond. Wat je zeer zelden tegenkomt, is een film die oprecht kleurenblind is: waarin de hoofdrolspeler (m/v) zwart, latino of Aziatisch is zonder dat dit iets uitmaakt voor de plot. En wanneer dat dan toch gebeurt, is het meestal Denzel Washington, Will Smith of Samuel L. Jackson die zo’n rol krijgt. Dat zijn zo ongeveer de enige drie zwarte acteurs die in de ogen van blank Hollywood hun huidskleur overstijgen en hoofdrollen mogen spelen die niét rasspecifiek zijn. Bij de vrouwen is het nog erger gesteld: een prestigerol zoals Julianne Moore speelde in Still Alice of Jennifer Aniston in Cake, is zelden of nooit weggelegd voor een zwart actrice. De enige gelegenheid waarop zij eens ongegeneerd in de spotlight mogen staan, is wanneer er toevallig een biopic wordt gemaakt over pakweg Tina Turner of wanneer er een film uitkomt over een vrouwelijke slavin.
Veel van de genomineerde rollen van dit jaar hebben het excuus dat ze gebaseerd zijn op ware feiten: Steve Jobs was nu eenmaal blank, evenals Dalton Trumbo. Leonardo DiCaprio’s personage in The Revenant is losjes gebaseerd op Hugh Glass, een blanke furtrapper. En Einar Wegener, de transgender uit The Danish Girl, was een Deense bleekscheet.
Maar waarom is het zo ondenkbaar dat de rol van Matt Damon door een zwarte of latino acteur gespeeld zou worden? Laat ons er eens even de meest commercieel succesvolle films van 2015 bij halen: Star Wars: the Force Awakens. Jurassic World. Avengers: Age of Ultron. Furious 7. The Hunger Games. The Martian. Cinderella. Spectre. Mission Impossible 5. Pitch Perfect 2. Ant-Man. (De animatiefilms Inside Out en Minions heb ik hier even terzijde gelaten.) In dat lijstje zijn Star Wars en Furious 7 de enigen met niet-blanke hoofdpersonages. Het zou nochtans best interessant zijn mocht zo’n oersaaie tiener-franchise als The Hunger Games of Divergent eens gebruikt worden om een jonge zwarte of latino actrice te lanceren.
Toen Ridley Scott in 2014 zijn Mozes-epos Gods and Kings uitbracht, was er veel te doen rond de white washing van de personages: blanke lieden als Christian Bale, Joel Edgerton en Aaron Paul speelden daarin personages uit het Oude Egypte, die in werkelijkheid een Noord-Afrikaans (lees gerust: Arabisch) uiterlijk gehad zouden hebben. Scott was in ieder geval eerlijk in zijn antwoord op de kritiek: als hij Midden-Oosterse of zwarte acteurs had moeten casten in de hoofdrollen, had hij wellicht het budget voor de film niet eens rondgekregen. Het zegt veel dat die redenering wellicht niet ver bezijden de waarheid is.
Nog een uitdaging: noem eens 5 zwarte regisseurs. Snel. Spike Lee, zeer goed. Steve McQueen, dat was al even nadenken, maar ja hoor. Met veel moeite komt er misschien hier en daar iemand op de naam Antoine Fuqua, die destijds Training Day maakte en sindsdien moeite heeft gehad om dat niveau opnieuw te behalen. Ryan Coogler, regisseur van Fruitvale Station en Creed, kondigt zich stilletjes aan als een aanzienlijk talent.
Nog iemand? Er zijn er natuurlijk nog, hoor. F. Gary Gray, bijvoorbeeld, de regisseur van Straight Outta Compton, of de gebroeders Hughes, die destijds Menace II Society maakten, maar sinds The Book of Eli (2007) nog maar weinig van zich hebben laten horen. Daarna wordt het écht al moeilijk. Point being: ook achter de camera is kleur zwaar ondervertegenwoordigd, en dat is een structureel probleem waar de Academy als dusdanig niet veel aan kan doen. Het probleem zet zich door: weinig kleur in de filmwereld, weinig kleur in de Academy. En zo blijft de Oscarselectie elk jaar neigen naar (veelal waargebeurde) drama’s over blanke mensen die “blanke” problemen moeten overwinnen – omdat die films namelijk gemààkt zijn door blanke mensen die zich automatisch herkennen in die blanke problemen.
De maatregelen van de Academy om meer diversiteit te verzekeren zijn een mooie symbolische stap in de goede richting, maar het is de filmindustrie zelf die mee moet. En uiteindelijk komt zo een belangrijk deel van de verantwoordelijkheid bij het publiek te liggen, dat zoals altijd zal stemmen met zijn portefeuille: start eens een tienerfranchise op met een zwart meisje in de hoofdrol en zie eens wat er gebeurt met die box office. De resultaten zouden ontnuchterend kunnen zijn, maar wie weet… Misschien kunnen de mensen je ook nog wel verrassen. Ze zijn in ieder geval niet weggebleven van Furious 7 omdat Dwayne Johnson, Michelle Rodriguez en Tyrese Gibson niet blank zijn.